OPINIE: Voedselbos oplossing voor extreme droogte
Het is kurkdroog in Nederland. Het tekort aan neerslag heeft ervoor gezorgd dat het waterpeil historisch laag staat. Zo laag dat zelfs een officieel watertekort is afgekondigd.
Het is niet voor het eerst dat droge zomers in Nederland voor problemen zorgen. Herinnert u zich de warme zomers van 2018, 2019 en 2020 nog? Ook toen werden weken achtereen hoge temperaturen genoteerd en viel er nauwelijks een spatje regen.
Je hoeft geen helderziende te zijn om te verwachten dat we in de komende jaren nog vaker worden geconfronteerd met periodes van langdurige droogte. Of juist van hevige neerslag. De weersomstandigheden worden naar verwachting alleen maar extremer en onvoorspelbaarder.
Risico op verdrogen oogst neemt toe
Dat is slecht nieuws, ook voor de landbouwers in ons land. Immers, het risico van verdroging van hun oogsten neemt toe. En snel ook. Het goede nieuws is dat oplossingen soms dichterbij zijn dan wellicht gedacht. Zo is tijdens de eerdere warme zomers gebleken dat voedselbossen juist heel goed bestand zijn tegen langdurige droogte en extreme neerslag. Voedselbosbouw is een landbouwmethode, waarbij een hoofdrol is weggelegd voor bomen en struiken. Natuur en voedselproductie worden hierbij gecombineerd.
Tijdens een van de eerdere droge zomer zijn luchtfoto’s gemaakt van voedselbos Ketelbroek in Groesbeek. Die foto’s (zie bovenstaand) laten Ketelbroek zien als een groene oase, te midden van verdorde kavels. Belangrijker dan dat opvallende beeld is de conclusie dat de oogst van dat voedselbos in die periode juist verder toenam. Zoals de productie van voedselbossen sowieso, na de opstartfase, elk jaar verder groeit.
Waarom groeien voedselbossen ook in extreme droogte door?
Daar zijn verschillende oorzaken voor aan te wijzen:
- door een elzensingel en hagen om het terrein aan te leggen waait de wind minder langs de planten en verdroogt het gewas minder snel;
- er worden geen zware machines gebruikt waardoor de bodem minder in elkaar wordt gedrukt. Bij een stortbui kan het water makkelijker de bodem in. Dat laatste is ook te danken aan de natuurlijke aanwezigheid van dieren en planten, die de grond los en daarmee gezond houden;
- bovengronds ontstaat, onder meer door de herfstbladeren die niet worden weggehaald, biomassa. Daardoor neemt stukje bij beetje het organisch stofgehalte toe. Dat helpt om snelle verdroging tegen te gaan;
- bomen en struiken hebben een belangrijke ondergrondse bondgenoot: fijnvertakte schimmeldraden. Die vinden water waar boomwortels niet kunnen komen. Die fijne schimmeldraden zijn echter ook kwetsbaar en blijven alleen behouden als bomen jarenlang op dezelfde plek blijven staan. Dat laatste is in voedselbossen het geval.
Evenwicht is het toverwoord
Voor landbouwers is evenwicht het toverwoord. Als het te droog is moet er water bij. Is het te nat dan moet het water kunnen uitstromen naar elders. Het voordeel van een voedselbos is dat het een klimaatrobuust systeem is. Het kan daardoor extremen aan. Ideaal voor agrariërs die zich zorgen maken over de terugkerende vernatting of verdroging.
Met bovenstaande kennis ontwikkelt de stichting Voedselbosbouw Nederland, samen met Groen Ontwikkelfonds Brabant en HAS Hogeschool, momenteel een groot productievoedselbos van 20 hectare in Schijndel (www.voedselbosschijndel.nl). We willen daar samen aantonen dat een bedrijfsmatige exploitatie van een grootschalig voedselbos een economisch verdienmodel kan opleveren voor agrariërs. Gelijktijdig draagt het bij aan een vitale natuur, met een grote biodiversiteit.
Een productievoedselbos biedt kansen voor agrariërs die beter voorbereid willen zijn op wijzigende weersomstandigheden. Dat wordt ook in steeds meer provincies zo gezien. Zo biedt Brabant in het kader van Natuur & Ondernemen financiële ondersteuning voor de aanleg van voedselbossen en heeft Limburg onlangs besloten om ruim 1 miljoen euro uit te trekken voor de realisatie van voedselbossen. Daarom: kansen zijn er volop. Grijp ze!
Wouter van Eck, stichting Voedselbosbouw Nederland
Mary Fiers, Groen Ontwikkelfonds Brabant
Deze opiniebijdrage is ook gepubliceerd in het Brabants Dagblad van 9 augustus 2022